تعزیه در لغت به معنای سوگواری و برپا داشتن یادبود برای عزیزان از دست رفته است. اما آنچه پس از شنیدن نام تعزیه در ذهن ایرانیان تداعی میشود نمایشی مذهبی و آیینی است و افرادی که آشنا به فن نمایش هستند برای سوگواریهای ماه محرم و مصیبتهایی که بر امام سوم شیعیان، حسین علیهالسلام ، خانواده و یارانش در راه کربلا و صحنۀ نبرد با لشکر یزید اتفاق افتاد به اجرای نمایش میپردازند. در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانۀ اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعههاست آن را در قیاس با روضهخوانی "تعزیهخوانی" نامیدهاند. تعزیه معمولاً با به اجرا درآمدن پیشخوانی نمایش مجلس اصلی آغاز میشود. کسی که تعزیه را برپا میکند "بانی"، گردانندۀ آن را تعزیه گردان"، و بازیگران آن را تعزیهخوان یا شبیهخوان مینامند. تاریخ پیدایش تعزیه به صورت دقیق مشخص نیست، برخی بر این باورند ریشههای این آیین به ایران پیش از اسلام با قدمت سه هزار سالۀ سوگ سیاوش پهلوان ایرانی میرسد و این آیین را زمینهساز شکلگیری آن میدانند. اما شکل رسمی تعزیهخوانی امروزی ایران را به زمان حکمرانی شیعه مذهبِ آلبویه نسبت میدهند این سوگواری به گونهای بود که معزالدولۀ بویه در دهم محرم سال 352 هجری قمری در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، بازار را تعطیل کرده نوحه بخوانند و لباس سیاه بپوشند. از این دوره دستههای عزاداری و نوحهخوانی رایج شد و پایههای نمایش شبیهگردانی ایران گذاشته شد. تعزیه در دورۀ صفویه با حمایت حکومت شیعۀ صفوی بیشترین رواج خود را داشت. اما عصر طلایی تعزیه را مربوط به دورۀ قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه میدانند ساخت تکیۀ دولت در زمان ناصرالدین شاه به تقلید از تماشاخانۀ اپرهال انگلستان انجام شد. در سالهای آغازین حکومت پهلوی اول اجرای تعزیه و روضه خوانی ممنوع اعلام شد و با تخریب تکیه دولت اجرای این مراسم به طور رسمی ممنوع شد امروزه از شمال تا جنوب ایران در شهرهایی مانند نطنز، شاهرود، اصفهان، مرکزی، قم، تهران، کرمان، خوزستان، فارس، خراسان، بوشهر و غیره به اجرای تعزیه میپردازند. تعزیه همچنین نوعی درام آیینی به شمار میرود که توجه بزرگترین تاریخنگاران و صاحبنظران تئاتر جهانی را به خود جلب کرده است. تعزیه به سال 1388 شمسی (2010 میلادی) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی بشر سازمان یونسکو ثبت شد.