موزه آب قاین

موزۀ آب در شهر قائن، استان خراسان جنوبی، اولین موزه آبی است که در این استان برپا شده است. این موزه در سال 1386 در خلال سفر هیئت دولت به شهر قاین بازگشایی شد. موزه در محل بنای قدیمی آب انبار بازار شکل گرفت که پیش‌تر توسط سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری عملیات گستردۀ مرمتی روی آن انجام شده بود. آب انبار بازار در آغاز کوچخ سنگی واقع است و چون در بازار قدیم قائن اینجا بوده، به آن آب انبار بازار گویند. این آب‌انبار از قنات آبگیری می‌شده و دارای تمامی مؤلفه‌های یک آب‌انبار کامل در معماری ایرانی است. باستان‌شناسان احتمال می‌دهند که این بنا متعلق به دورۀ تیموری باشد. آب انبار بازار در شهر قاین مشتمل است بر یک پیشخوان دارای یک تاق هندسی و بیست و هفت پله ورودی که بازدیدکننده را به سمت پاشیر هدایت می‌کنند. برای ساخت این بنا از مصالح مختلفی استفاده شده است؛ پله‌های آب انبار آجری است که با ملات شفته و ساروج روی هم قرار گرفته است. این آب انبار دارای مخزنی استوانه‌ای به عمق و قطر هفت متر است و گنجایش ذخیره‌سازی آب در آن به سیصد متر مکعب می‌رسد. استوانۀ مخزن تا پای کار با ملات ساروج پوشیده شده و با پوششی از آجر و ملات گج، به شکل پلکانی پوشیده شده است. یک آبگیر در ضلع غربی و یک سرزیر در ضلع شرقی سایر اجزای این آب انبار را شکل می‌دهد. همچنین، وظیفۀ تهویه و سردکردن فضای داخل آب‌انبار بر عهدۀ چهار دریچه در چهار طرف سازه بود. بناي آب انبار بازار قاين با شماره‌ 6734 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده‌ است.

هدف از برپایی این نخستین موزۀ آب در خراسان جنوبی، نمایش شاهراه‌های آبی برجای‌مانده از قرون مختلف است که با مجموعه‌ای از تصاویر مربوط به تأسیستان آبی از جمله سد‌ها، آب‌انبارها، قنات‌ها و نیز اسناد مرتبط به آنها، چون وقف‌نامه‌ها، تکمیل می‌شود. لوازم و ابزارهای مربوط به حفر قنات، وسایل قدیمی که برای نگهداری آب استفاده می‌شد، ابزارهای روشنایی قنات، اشیاء و لوازم تقسیم آب، تصاویر سدها قدیمی، پایاب‌ها و کلیۀ سازه‌های آبی محدودۀ قاینات بخشی از اشیاءِ این موزۀ دیدنی است. بخش جالب‌توجه دیگری که در این موزه به چشم می‌خورد، مجموعه اسناد و تصاویری است که آداب و رسوم، سنت‌ها و باورهای مردم منطقه در رابطه با آب را بازنمایی می‌کند. به‌طور مثال بازدیدکننده در اینجا با آیین طلب باران، ضرب‌المثل‌ها، اطلاعات معماری سازه‌های آبی و شگفتی‌های قنات‌ها کهن در کنار هم آشنا می‌شود.