غار سهولان با ساختارِ زمین‌شناسیِ آبی- خاکی- سنگ آهک، یکی از شگفت انگیزترین و کم نظیرترین غارهاى طبیعی ایران است که در ارتفاع 1751 متری از سطح دریاهای آزاد واقع شده است. غار سهولان بعد از غار عليصدر همدان دومين غار آبی ايران به شمار می رود.
این غار بر اثر فعاليت های زمين شناسی در اواخر دوره كرتاسه یعنی 70 ميليون سال قبل شکل گرفته است و از هزاره هاى دوم و اول قبل از میلاد و دوره های بعد از آن مورد سکونت و پناه انسان ها قرار گرفته است. اولين بار 100 سال پيش ژاك دمرگان فرانسوی و پس از آن در سال های جنگ جهانی دوم هيئت انگليسی و در مهر سال 1373 غارشناسان ايرانی غار سهولان را مورد مطالعه و شناسايی قرار داده‌اند و حفاظت آن از سال ۱۳۷۹پیگیری شده است.
دالانهای اصلی و محوطه دهانه غار استقرار انسانها را در هزاره های قبل از میلاد – پارتی و اسلامی را تایید می کند که در 38 کیلومتری جاده مهاباد – بوکان قرار گرفته است . ارتفاع آن از سطح آب دریاهای آزاد 1750 متر است . این غار در نزدیکی روستای عیسی کند واقع است . غار به دو اسم محلی به نامهای ( کونه کوتر ) یا ( کونه مالان ) مشهور می باشد . این غار از دو بخش خشکی و آبی تشکیل شده است که بخش آبی آن به سبب وجود پرندگان فراوان به کونه کوتر یا ( لانه کبوتر ) نیز مشهور است . طول این مسیر 250 متر است در طول این مسیر ، گردشگر با صحنه های جذاب استالاگتیتها و استالاگمیتها و عمقهای متفاوت آب که از 13 متر شـروع و بـه 55 متر می رسد روبرو و دچار هیجانات خاصی می شود و مسیر خشکی غار نیز با صحنه های متنوع و روزنه های سنگی و پله های ممتد و مکانهایی جهت استراحت از دیگر جاذبه های این غار است.
این غار از چند حوضچه بزرگ تشکیل گردیده است که به وسیله دالان های آبی به هم متصل شده اند. تاكنون ۳۰۰ متر از مسير آبى و ۲۵۰ متر از مسير خشكى آن كشف و ساماندهى شده است. غار سهولان دارای دو در اصلی است که به هم راه دارند و می توان از هر یک از آنها وارد غار و از در دیگر خارج شد. ارتفاع سقف غار تا سطح درياچه به 50 متر و عمق آب در برخی نقاط به 30 متر می رسد. اختلاف دمای درون و بيرون غار نیز بين 10 الي 15 درجه و رطوبت حاكم بر غار بين 70 تا 80 درصد متغير است.
در اثر رطوبت بالا روی سنگ ها و صخره ها با خزه پوشيده شده است. تنها موجودات زنده اين غار كبوتر چاهی و خفاش هستند. به سبب تاريكی و نبود نور هيچ نوع جلبكی در آب درياچه اين غار رشد نكرده و به غير از جانداران ميكروسكوپی هيچ موجود ديگری در آن زيست نمی كند. رسوبات آهکی داخل غار به اشکال گوناگون به همراه قندیل های زیبا از مناظر زیبای این غار به شمار می روند. امکانات رفاهی نیز درون و اطراف غار جهت رفاه حال گردشگران در نظر گرفته شده است.
