یکی از صوفیان ایرانی که براستی میتوان او را از راهنمایان بزرگ روحانی دانست طیفور فرزند عیسی فرزند سروشان مشهور به ابویزید یا بایزید بسطامی است. وی در بین سالهای 136 تا 188 هجری قمری در شهر بسطام که اکنون قصبهای از توابع شهرستان شاهرود محسوب می شود در محلهی زردشیان در خاندانی زاهد و خداپرست و مسلمان تولد یافت. چنین مینماید که بایزید در تصوف و عرفان استاد نداشته و خرقه ارادت از دست هیچ یک از مشایخ تصوف نپوشیده است.
خود او چنین گفته است "مردمان علم از مردگان گرفتند و ما از زندهای علم گرفتیم که هرگز نمیرد این مرد در میان صوفیان از نخستین کسانی بود که به نویسندگی پرداخت. نوشته اند که بایزید به مدت دوازده سال برای فرا گرفتن شریعت اسلام ریاضت کشید، سپس مدت سی سال در بلاد عراق و شام گردش کرد و با بسیاری از بزرگان و مشایخ عصر خود ملاقات کرد. پس از آن با استفاده از ذوق خداداد و جهان بینی وسیع خود به سر حد کمالات انسانی نائل و بهنام سلطان العرفا مشهور شد. حالات و کرامات او در کتاب تذکره اولیا شیخ فریدالدین عطار نیشابوری به تفصیل آمده است.
شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف مشهور درباره ی بایزید چنین گفته است "هژده هزار عالم از بایزید پُر میبینم و بایزید در میانه نبینم. یعنی آنچه بایزید است در حق غرق است. نَقل است که چون مادرش او را به دبستان فرستاد وقتی در سوره لقمان به این آیه رسید ( ان اشکر نی ولوالدیک) خدای میگوید مرا خدمت کن و شکر گوی و مادر و پدر را خدمت کن و شکر گوی، استاد معنی این آیه را میگفت و بایزید که از شنیدن این آیه متاثر شده بود گفت استاد اجازه دارم تا به خانه روم و سخنی با مادرم بگویم؟ استاد اجازه داد. بایزید به خانه رفت و مادرش که متعجب شده بود بی هنگام به خانه بازگشته است علت را جویا شد او گفت به آیه ای رسیدم که حق میفرماید ما را به خدمت خویش و خدمت تو.
من در دو خانه کدخدائی نتوانم کرد یا از خدایم بخواه تا همه آن تو باشم و یا در کار خدایم کن. مادر گفت ای پسر تو را در کار خدا کردم. سعدی در بوستان درباره ی رفتار انسانی بایزید چنین بنظم آورده است " شنیدم که وقتی سحرگاه عید، ز گرمابه آمد برون بایزید/ یکی تشت خاکسترش بیخبر، فرو ریختند از سرائی به سر/ همی گفت ژولیده دستارموی، کف دست شکرانه مالان بهروی/ که ای نفس من در خور آتشم، به خاکستری روی در هم کشم؟" بایزید به سال 261 قمری در بسطام در گذشت و مقبره او هماکنون در بسطام زیارتگاه روندگان طریقت و عرفان است.
